Το πλοίο της φυγής

Μόλις χαράζει στο Αιγαίο ο 29χρονος Σύρος πρόσφυγας Αλαά Αλσεΐχ Ιμπραχίμ ακουμπάει στην κουπαστή του «Ελευθέριος Βενιζέλος», κοιτάζοντας τα απόνερα που αφήνει το πλοίο στο πέλαγος. «Αυτή η θάλασσα παραλίγο να με σκοτώσει», λέει για το πέρασμά του με φουσκωτή λέμβο από τα τουρκικά παράλια στη Μυτιλήνη. Θυμάται ότι μισή ημέρα πάλευαν με τα κύματα έχοντας χάσει τον προσανατολισμό τους. Στο σβέρκο του κουβαλάει ακόμη το έγκαυμα από την πολύωρη έκθεση στον ήλιο. Τώρα όμως μοιάζει ανακουφισμένος.


«Αυτό το πλοίο είναι διαφορετικό από την προηγούμενη ανάμνησή μας. Εδώ νιώθουμε ασφαλείς», λέει. «Αυτό το πλοίο είναι η γέφυρα για μια καλύτερη ζωή».
Το βράδυ της επιβίβασης ο Ιμπραχίμ αδημονούσε μαζί με
2.500 πρόσφυγες και μετανάστες για την άφιξη του επιβατηγού «Ελευθέριος Βενιζέλος» της ΑΝΕΚ στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Πέντε οχήματα της αστυνομίας, σταθμευμένα κάθετα, είχαν σχηματίσει νεκρή ζώνη μήκους λίγων δεκάδων μέτρων ανάμεσα στους πρόσφυγες και στην μπουκαπόρτα του πλοίου. Προσπαθούσαν να τους συγκρατήσουν -κάποιες φορές με φωνές, με σπρωξίματα και με τα κλομπ- για να μην μπουν μαζικά και ποδοπατηθούν. Ο Ιμπραχίμ, που σπούδασε μηχανολόγος μηχανικός στη Συρία, βοηθούσε την ελληνική αστυνομία ως διερμηνέας.

«Λέγαμε να κάνουν υπομονή. Οτι θα καταφέρουν όλοι να μπουν», λέει.


Πρώτα επιβιβάστηκαν γονείς με βρέφη στην αγκαλιά τους και άνθρωποι που στηρίζονταν σε πατερίτσες. Με την είσοδό της στο καράβι μια γυναίκα λιποθύμησε από την εξάντληση. Το πλήρωμα του πλοίου τη μετέφερε στο λιμάνι πάνω σε αναπηρικό αμαξίδιο και κάλεσε ασθενοφόρο. Μέχρι να συνέλθει εκείνη ο σύζυγός της έντρομος έλεγε ότι είναι ικανή να ταξιδέψει, ότι πρέπει να συνεχίσουν πάση θυσία. «Οχι άλλο Μυτιλήνη. Αθήνα, Αθήνα!» φώναζε.


Καθώς στη Μυτιλήνη εγκλωβίζονταν περισσότεροι από 10.000 πρόσφυγες και μετανάστες (ο αριθμός τους μεταβάλλεται καθημερινά) περιμένοντας την ταυτοποίησή τους, στο λιμάνι του νησιού ξεσπούσαν συχνά επεισόδια με την αστυνομία για το ποιος θα επιβιβαστεί πρώτος στα πλοία για τον Πειραιά.

Ολοι θέλουν να φύγουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Η χρονοτριβή τους αναγκάζει να δαπανήσουν περισσότερα χρήματα και αυξάνει τον κίνδυνο να «σφραγιστούν» ανά πάσα στιγμή τα σύνορα της ΠΓΔΜ ή της Ουγγαρίας κρατώντας τους μακριά από τον προορισμό τους, τη Γερμανία.

Από τα μέσα Αυγούστου η ελληνική κυβέρνηση ναύλωσε το πλοίο της ΑΝΕΚ για να αποσυμφορήσει τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου από τις προσφυγικές ροές. Μέχρι σήμερα, στα περισσότερα από δέκα ταξίδια που πραγματοποίησε το «Ελευθέριος Βενιζέλος» έχει μεταφέρει πάνω από 25.000 πρόσφυγες στην ηπειρωτική χώρα. Η «Κ» επιβιβάστηκε σε ένα από αυτά τα δρομολόγια, μαζί με τους ταξιδιώτες της απόγνωσης.

Πλοίο για «ειδικές αποστολές»


Το «Ελευθέριος Βενιζέλος» με τα 12 καταστρώματα και τις 1.606 κλίνες είναι ένα από τα μεγαλύτερα επιβατηγά-οχηματαγωγά πλοία της Μεσογείου. Μπορεί να ταξιδέψει ως κρουαζιερόπλοιο, να χρησιμοποιηθεί ως πλωτό ξενοδοχείο ή συνεδριακό κέντρο. Ναυπηγήθηκε το 1992, πραγματοποίησε δρομολόγια στις γραμμές της Αδριατικής, και τον Φεβρουάριο του 2011 συμμετείχε σε μια έκτακτη αποστολή. Συνέβαλε, μαζί με άλλα ελληνικά πλοία, στην εκκένωση της Λιβύης μεταφέροντας κυρίως Κινέζους εργάτες από τα λιμάνια της Βεγγάζης και της Μιζουράτας στο Ηράκλειο Κρήτης και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Ο πλοίαρχος Ανδρέας Γασπαράτος ήταν τότε ύπαρχος στο ίδιο πλοίο.


«Στα σημερινά έκτακτα ταξίδια οι επιβάτες είναι πιο φοβισμένοι, γιατί δεν ξέρουν τι τους περιμένει. Η ταλαιπωρία τους συνεχίζεται. Οι άνθρωποι που επιβιβάζαμε από τη Λιβύη ήξεραν τι θα ακολουθήσει και ένιωθαν μεγαλύτερη ασφάλεια», λέει.
Η ναύλωση πλοίου αντίστοιχης χωρητικότητας με το «Ελευθέριος Βενιζέλος» ήταν μια λύση που επεξεργάστηκε πρώτη η κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά για τη διαχείριση των προσφυγικών ροών. Τον Σεπτέμβριο του 2014, το σχετικό σχέδιο προέβλεπε ότι ένα πλοίο 600 θέσεων θα παραλάμβανε τους πρόσφυγες από τα νησιά και άλλο πλοίο 2.500 θέσεων θα τους υποδεχόταν σε λιμάνι της Αττικής. Εκεί θα παρέμενε δεμένο σε μόνιμη βάση λειτουργώντας ως πλωτό κέντρο πρώτης υποδοχής Σύρων προσφύγων. Η τότε κυβέρνηση υπολόγιζε ότι θα χρειάζονταν 130 άτομα προσωπικό για τη στελέχωσή του και σκεφτόταν την απόσπαση δημοτικών αστυνομικών στην Υπηρεσία Ασύλου για να συνδράμουν στις ταυτοποιήσεις.

Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», αυτή η πρόταση δεν προχώρησε τότε γιατί εκφράστηκαν αντιδράσεις από υψηλόβαθμα στελέχη του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Εξετάστηκε εκ νέου τον περασμένο Δεκέμβριο, στο πλαίσιο του σχεδίου «Ιώνη», αλλά δεν υλοποιήθηκε λόγω εθνικών εκλογών.


Χρειάστηκαν επτά μήνες διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ για να ναυλωθεί τελικά το «Ελευθέριος Βενιζέλος» στις 12 Αυγούστου. Αρχικά, λειτούργησε για λίγες ημέρες ως πλωτό κέντρο ταυτοποίησης στην Κω, ώσπου αποφασίστηκε από την κυβέρνηση ότι ήταν προτιμότερο να διοχετεύει τους πρόσφυγες στην ηπειρωτική χώρα.

Στο πρώτο ταξίδι, το πλοίο θα έδενε στη Θεσσαλονίκη για να συνεχίσουν οι πρόσφυγες την πορεία τους προς την ΠΓΔΜ. Επειτα από διπλωματικές πιέσεις, όμως, έβαλε ρότα για Πειραιά. Κάθε επιβάτης πληρώνει εισιτήριο 50 ευρώ για να ταξιδέψει με αυτό το καράβι από τη Μυτιλήνη στον Πειραιά. Οι τιμές με τα πλοία της γραμμής, ανάλογα με τον τύπο του πλοίου και το είδος του εισιτηρίου, ξεκινούν από 36 ευρώ και ξεπερνούν τα 50 ευρώ. Οπως εξηγούν εκπρόσωποι της ΑΝΕΚ, μαζί με την κρατική χρηματοδότηση, αυτό το αντίτιμο είναι το ελάχιστο δυνατό για να αντισταθμίσουν τα έξοδα καυσίμων, μισθοδοσίας και προμηθειών του πλοίου που ταξιδεύει άδειο και χωρίς οχήματα από τον Πειραιά προς τα νησιά.

Το πόσο γρήγορα θα επιβιβαστούν οι πρόσφυγες εξαρτάται από την κατάσταση που επικρατεί στα νησιά. Κάθε επιβάτης πρέπει να έχει ταυτοποιηθεί. «Για ασφαλιστικούς λόγους οφείλουμε να γνωρίζουμε το ονοματεπώνυμο κάθε ανθρώπου που μεταφέρουμε», λέει στην «Κ» εκπρόσωπος της ακτοπλοϊκής. Σε ένα από τα ταξίδια του το «Ελευθέριος Βενιζέλος» είχε 12 ώρες αναμονής στην Κω. Τόσο χρειάστηκε για να ταυτοποιηθούν 200 πρόσφυγες, ενώ στη γειτονική Λέρο 1.000 πρόσφυγες ήταν ήδη έτοιμοι και περίμεναν την άφιξη του πλοίου.


«Οταν είδα τόσους πολλούς ανθρώπους στη Μυτιλήνη, ένιωσα ότι δεν υπάρχει ελπίδα, ότι θα περάσω δύο μήνες εκεί», λέει ο Ιμπραχίμ. «Προσπάθησα πολλές φορές να ακολουθήσω την ουρά. Πήγαινα νύχτα εκεί, κοιμόμουν στην ουρά. Αλλά συχνά δεν είχε νόημα. Σε έσπρωχναν και έχανες τη σειρά σου. Οταν πήρα αυτό το χαρτί, ένιωσα ότι απέκτησα ζωή».


Το υπηρεσιακό σημείωμα που δίνεται στους πρόσφυγες και μετανάστες όταν καταγράφονται στη Μυτιλήνη.
Στα χέρια του κρατάει το υπηρεσιακό σημείωμα της αστυνομίας που ορίζει τη 17η Δεκεμβρίου ως ημερομηνία εμφάνισής του στη Διεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής και απαγορεύει τη διαμονή του στους νομούς Κέρκυρας, Αχαΐας, Θεσπρωτίας, Κιλκίς και Θεσσαλονίκης. Μέσα στην εβδομάδα συνελήφθησαν για πλαστογραφία δύο Σύροι στη Μυτιλήνη που πωλούσαν φωτοτυπίες αντίστοιχων εγγράφων σε συμπατριώτες τους.

Από την ταραχή στην ηρεμία

Το προσωπικό του πλοίου δεν αγνοεί τον εκνευρισμό των επιβατών που επί μέρες κατασκηνώνουν στα λιμάνια μέχρι να εξασφαλίσουν το πολυπόθητο εισιτήριο. «Είναι ταραγμένοι γιατί περιμένουν τόσο καιρό», λέει ο κ. Γασπαράτος. «Οταν όμως μπαίνουν στο πλοίο, νιώθουν πιο κοντά στον σκοπό τους και ηρεμούν».


Φράσεις που έμαθε καμαρότος του πλοίου από μετανάστες για να τις χρησιμοποιεί στις ανακοινώσεις, όπως πότε μπορούν να προσέλθουν στην τραπεζαρία για φαγητό ή πότε το πλοίο φτάνει στο λιμάνι.
Τα 105 μέλη του πληρώματος προσπαθούν και αυτά να προσαρμοστούν στις ανάγκες των επιβατών τους. Ενας καμαρότος σημειώνει σε τετράδιο φράσεις που μαθαίνει από τους πρόσφυγες στα αραβικά για να τους ενημερώσει από τα μεγάφωνα. Αλλες φορές βρίσκουν στο πλήθος κάποιον που μιλάει καλά αγγλικά και τον χρησιμοποιούν ως διερμηνέα. Στο πρώτο τους δρομολόγιο, στις 19 Αυγούστου, από την Κω για τον Πειραιά τούς είχε βοηθήσει ο Ραμί, Σύρος πρόσφυγας που γνώριζε άπταιστα ελληνικά έχοντας εργαστεί ως πολιτικός μηχανικός στο παρελθόν στην Ελλάδα και στην Κύπρο.

«Μεταφέρουμε φοβισμένους ανθρώπους»


«Δεν μεταφέρουμε επιβάτες που ταξιδεύουν για αναψυχή ή για τη δουλειά τους, αλλά ανθρώπους ταλαιπωρημένους, φοβισμένους. Oπότε χρειάζεται μια ιδιαίτερη φροντίδα από το πλήρωμα» λέει ο πλοίαρχος κ. Γασπαράτος.

Με την επιβίβαση το πλήρωμα μοιράζει σάντουιτς και νερά. Οι οικογένειες με βρέφη οδηγούνται σε καμπίνες χωρίς επιπλέον χρέωση.


Στο δρομολόγιο που ακολουθούμε, έχουν επιβιβαστεί με τους γονείς τους 575 ανήλικοι, ανάμεσά τους και μωρά λίγων ημερών. «Τους βλέπω και βάζω τα παιδιά μου στη θέση τους» λέει ο προϊστάμενος αρχιθαλαμηπόλος Διονύσης Μπούνιας, καθώς συντονίζει τους καμαρότους.

«Φαντάζεσαι αύριο να σου τύχει να πουλήσεις τα υπάρχοντά σου, να φορτωθείς μια τσάντα και να τραβιέσαι με την οικογένειά σου στο άγνωστο;».
Με τον απόπλου ένας μετανάστης χτυπάει κάποιον άλλο στο πρόσωπο γιατί θεώρησε ότι πήγε να του πάρει τη θέση. Αμεσα επεμβαίνει το πλήρωμα χωρίζοντας τους δύο άντρες. Σύντομα σε όλα τα καταστρώματα, στις τραπεζαρίες και στα δύο πατώματα της ντίσκο απλώνεται σιωπή. Σε καθίσματα και καρέκλες, στο πάτωμα και κάτω από σκάλες, άντρες, γυναίκες και παιδιά κουρνιάζουν αποκαμωμένοι.


Ενας Σύρος πρόσφυγας που συναντάμε στo κεντρικό σαλόνι σκοπεύει να μείνει ξάγρυπνος. Θέλει να δει τον ήλιο να ανατέλλει στη θάλασσα. «Θα είναι η πρώτη φορά και νομίζω ότι θα είναι πανέμορφο» λέει.




prevnext
Με το ξημέρωμα λιγοστοί άντρες προσεύχονται χαμηλόφωνα. Σύντομα σχηματίζονται ουρές έξω από τις τουαλέτες και τις κοινόχρηστες ντουσιέρες. Με τα σαμπουάν μιας χρήσης που μοιράζει το πλήρωμα κάποιοι κάνουν μπάνιο μετά πολλές ημέρες διαμονής σε καταυλισμούς υπό άθλιες συνθήκες υγιεινής. Αλλοι πλένουν τα ρούχα τους απλώνοντας την μπουγάδα στο εξωτερικό κατάστρωμα. Οσοι δεν μερίμνησαν τη νύχτα αναζητούν τώρα διαθέσιμες πρίζες.

«Το πολύπριζο μας έφερε κοντά» λέει ο 28χρονος Χάνι, που κάθεται σε ένα τραπέζι με αγνώστους γύρω από πέντε κινητά τηλέφωνα που φορτίζουν. «Βρήκα ρεύμα μετά από τρεις ημέρες και μίλησα με τους δικούς μου. Τους είπα ότι τώρα ξεκινάει το ταξίδι για τη Γερμανία» λέει. Ο ήλιος έχει ήδη ανέβει στον ουρανό. Βρισκόμαστε ανοιχτά της Ανδρου και νεαρά ζευγάρια βγάζουν σέλφι με τα κινητά τηλέφωνά τους στο εξωτερικό κατάστρωμα.


Ακόμη μια ουρά σχηματίζεται έξω από το εστιατόριο. Εξι μάγειρες και τρεις καθαριστές δούλευαν αδιάκοπα στην κουζίνα του πλοίου από την αναχώρησή του για τη Μυτιλήνη. Επρεπε να προφτάσουν να ετοιμάσουν χιλιάδες γεύματα που δίνονται δωρεάν στους επιβάτες.


Είχαν προμηθευτεί γι’ αυτό το ταξίδι 85 κιβώτια με κοτόπουλο και εκατοντάδες κιλά λαχανικών. «Δεν μας έχουν σκίσει ούτε μισή καρέκλα, δεν έχουν πάρει ούτε για δείγμα ένα ποτήρι ή ένα μαχαίρι» λέει ο κ. Μπούνιας. «Σε ένα ταξίδι με προορισμό την Ιταλία και 140 οδηγούς φορτηγών χάνω περίπου 50 μπουρνούζια από την Πάτρα μέχρι την Ανκόνα. Σε αυτά τα δρομολόγια με τους 2.500 επιβάτες δεν χάνω τίποτα».

Φτάνοντας στον Πειραιά


«Αυτοί οι άνθρωποι ακόμη χαμογελούν», λέει ο Τζαβέντ Σόφι για τους πρόσφυγες.
Καθώς ψάχνει να βρει τη δική του θέση στην ουρά για το μεσημεριανό, ο 27χρονος Αφγανός Τζαβέντ Σόφι εντυπωσιάζεται από τους πρόσφυγες που βλέπει πλάι του. «Αυτοί οι άνθρωποι άφησαν στις χώρες τους ό,τι είχαν και ακόμη χαμογελούν. Το λατρεύω αυτό» λέει. Ο ίδιος δούλεψε στην πατρίδα του ως διερμηνέας για τις ένοπλες δυνάμεις της Σουηδίας. Αυτή η συνεργασία όμως, όπως λέει, τον έβαλε στο στόχαστρο των Ταλιμπάν και έπρεπε να εγκαταλείψει το σπίτι του.

Πίσω στην τραπεζαρία του πλοίου, μόλις φτάνει η σειρά του Σόφι να εξυπηρετηθεί, το «Ελευθέριος Βενιζέλος» έχει ήδη δέσει στον Πειραιά. Από τα μεγάφωνα του πλοίου καλούν τον κόσμο να αποβιβαστεί, όμως αρκετοί περιμένουν ακόμη στην ουρά της τραπεζαρίας για να λάβουν το μεσημεριανό γεύμα.


Τρία αστικά λεωφορεία παρουσία λιμενικών περιμένουν τους πρόσφυγες στο λιμάνι για να τους οδηγήσουν στον σταθμό του Ηλεκτρικού.


Κάποιοι από τους επιβάτες όμως δεν απομακρύνονται αμέσως. Σχηματίζουν μικρά πηγαδάκια κουβεντιάζοντας το επόμενο βήμα τους, προσπαθώντας να επικοινωνήσουν με συγγενείς τους ή με διακινητές.

Στο εσωτερικό του πλοίου, μέλη του πληρώματος που δεν μετρούν πάνω από δύο ώρες ύπνου ξεκινούν τις εργασίες καθαριότητας. «Πρέπει να μάθεις να αντέχεις την αϋπνία» λέει ένας από αυτούς. Σε λίγο θα αναχωρήσουν πάλι για Μυτιλήνη. Στο λιμάνι του νησιού περιμένουν ξανά χιλιάδες πρόσφυγες.